Το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι γνωστό από τη δεκαετία του 1990, αλλά η πρώτη τεκμηριωμένη υπόθεση που απασχόλησε τόσο τους ερευνητές όσο και τα μέσα ενημέρωσης ήταν η διαδικτυακή παρενόχληση που οδήγησε στην αυτοκτονία τη 13χρονη Megan Meier το 2007. Το περιστατικό συνέβη στις ΗΠΑ, αλλά ο διαδικτυακός εκφοβισμός, γνωστός και ως cyberbullying, με στόχο νεαρά κορίτσια και γυναίκες είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με καταστροφικές συνέπειες για τα θύματά του. Μετά τον πρόωρο θάνατο της Μέγκαν, κοινωνικοί επιστήμονες, ερευνητές, πολιτικοί και εκπαιδευτικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να προσδιορίσουν ποιες είναι οι αιτίες του διαδικτυακού εκφοβισμού, ποιοι αποτελούν τους κύριους στόχους του και, το πιο σημαντικό, πώς να τον σταματήσουν. Σε ότι αφορά τους μπαμπάδες που μεγαλώνουν κορίτσια, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μάθετε να αναγνωρίζετε τα σημάδια που υποδεικνύουν πότε ένα παιδί μπορεί να είναι θύμα ή ενδεχομένως δράστης διαδικτυακού εκφοβισμού και τι μπορείτε να κάνετε για να παρέμβετε αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, καθώς τα κορίτσια βρίσκονται στο στόχαστρο συχνότερα από τα αγόρια.
Το πρώτο από τα δύο μέρη του αφιερώματος στον διαδικτυακό εκφοβισμό εστιάζει στην κατανόηση του όρου και εξηγεί πώς εμπλέκονται τα παιδιά και πώς επηρεάζονται τα κορίτσια βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Για τον σκοπό αυτό, το Growing Girl είχε μια συνομιλία με τον Δρα Raúl Navarro, PhD., λέκτορα στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Castilla-la Mancha της Ισπανίας και εξειδικευμένο στον διαδικτυακό εκφοβισμό.
Τι είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός;
Οι ενέργειες διαδικτυακού εκφοβισμού μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές. Από φαινομενικά αβλαβείς, όπως η κατάργηση μιας φιλίας (unfriend) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέχρι δυνητικά επιζήμιες ενέργειες, όπως η παραποίηση ταυτότητας και αποστολή μηνυμάτων και email (γνωστό και ως catfishing) ή η κοινοποίηση φωτογραφιών ή βίντεο με σεξουαλικό περιεχόμενο από κάποιο τρίτο άτομο, χωρίς τη συγκατάθεσή του. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιλαμβάνει επίσης το χακάρισμα (hacking), τη διαρροή προσωπικών στοιχείων κάποιου ατόμου με σκοπό την παρενόχλησή του (doxing), το άνοιγμα λογαριασμού με το όνομα άλλου ατόμου, την αποστολή απειλητικών μηνυμάτων ή ακόμη την απρόκλητη σεξουαλικοποίηση (για παράδειγμα επεξεργασία μιας φωτογραφίας κάποιου ατόμου ώστε να αποκτήσει σεξουαλικό χαρακτήρα ή αποστολή σεξουαλικού περιεχομένου χωρίς τη συγκατάθεση του παραλήπτη, όπως επίσης και η εκμετάλλευση τέτοιων ενεργειών).
Γιατί τα κορίτσια ασχολούνται με τον διαδικτυακό εκφοβισμό
Ο Δρ. Navarro τονίζει ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός στον κυβερνοχώρο δεν είναι ένα διακριτό φαινόμενο, αλλά αποτελεί μια παραλλαγή του παραδοσιακού εκφοβισμού (bullying). Έτσι, τα κίνητρα για τη διάπραξή του βρίσκονται στον κόσμο εκτός διαδικτύου. Ωστόσο, στην εποχή των smartphone και του διαδικτύου, τα θύματα είναι πλέον πιο προσιτά και πιο εκτεθειμένα σε αυτόν τον τύπο επιθετικής συμπεριφοράς. Και, λόγω της φύσης του διαδικτύου, οι επιτιθέμενοι μπορούν να παραμείνουν ανώνυμοι και δε χρειάζεται να εκτίθενται παρακολουθώντας άμεσα τις αντιδράσεις του θύματός τους.
Όπως συμβαίνει με τον παραδοσιακό εκφοβισμό, τα συνήθη κίνητρα για διάπραξη διαδικτυακού εκφοβισμού περιλαμβάνουν: εκδίκηση, ζήλια, σεξουαλική επιθυμία, θυμό ή ιδεολογικές διαφορές. Επιπλέον, όπως αναφέρει ο Δρ Navarro, «πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να εκπληρώσει – με αρνητικό τρόπο – μια κοινή σε όλους τους ανθρώπους ψυχολογική ανάγκη: την ανάγκη αναγνώρισης».
Αν οι άλλοι ενισχύουν τη συμπεριφορά μου γελώντας ή κάνοντας like στα σχόλιά μου, αυτό μπορεί να συμβάλλει ώστε να συνεχίσω αυτήν τη συμπεριφορά.
Επιπλέον, «τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια εκτίθενται σε κοινωνικές διεργασίες που σχετίζονται με την εξουσία σε μια ομάδα ίσων» όπου ένα άτομο μπορεί να προσπαθήσει να ανέλθει κοινωνικά ή να αυξήσει τη δημοφιλία του μεταξύ των συνομηλίκων του παρενοχλώντας κάποιον άλλο, ειδικά κάποιον που θεωρείται ως «διαφορετικός». Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η παρενόχληση κάποιου «διαφορετικού» ατόμου είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους λόγους για τη διάπραξη διαδικτυακού εκφοβισμού. Ωστόσο, ο Δρ. Navarro σημειώνει ότι «είναι επίσης σημαντικό να [κατανοήσουμε] ότι τα διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με την επικράτηση του διαδικτυακού εκφοβισμού δείχνουν με σαφή τρόπο ότι οι δράστες είναι συνήθως αγόρια, όπως συμβαίνει και με τον παραδοσιακό εκφοβισμό».
Αν αφήσουμε κατά μέρος τις πιθανές κοινωνικές «ανταμοιβές», με την εξελικτική έννοια του όρου, του διαδικτυακού εκφοβισμού, η ισορροπία στην οικογένεια ενός κοριτσιού παίζει καθοριστικό ρόλο για πιθανές εκφοβιστικές ενέργειες. Εάν δεν υπάρχει συναισθηματική υποστήριξη από την οικογένειά της ή καλή επικοινωνία με τα άλλα μέλη, είναι πιο πιθανό να διαπράξει εκφοβισμό.
Τα πρώτα σημάδια που ενδεχομένως φανερώνουν μια δράστη ή θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού
Αρκετοί παράγοντες εξηγούν γιατί τα κορίτσια διαπράττουν διαδικτυακό εκφοβισμό. Μερικές φορές, εάν ένα κορίτσι έχει πέσει θύμα τέτοιων ενεργειών, απαντά με τη σειρά του με μια επίθεση. Επομένως, εάν η κόρη σας έχει υποστεί διαδικτυακό εκφοβισμό, είναι σημαντικό να παρακολουθείτε με τι ασχολείται όταν βρίσκεται online για να διασφαλίσετε ότι δε θα προβεί σε αντίποινα ή δε θα εκφράσει τον θυμό και την ταπείνωσή της με επίθεση σε κάποιον άλλο. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας να τη βοηθήσετε να επεξεργαστεί κάποιο ενδεχόμενο τραύμα με μόνιμο χαρακτήρα, αν έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού. Θα αναφερθούμε σε αυτό στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος.
Σε γενικές γραμμές, τα κορίτσια τείνουν να έχουν smartphone σε μικρότερη ηλικία από τα αγόρια. Είναι γνωστό ότι όσο περισσότερο χρόνο περνάει ένα άτομο online, τόσο πιθανότερο είναι να γίνει θύμα ή δράστης διαδικτυακού εκφοβισμού.
Τα κορίτσια μπορεί να κάνουν διαδικτυακό εκφοβισμό σε μικρότερη ηλικία από τα αγόρια. Ακόμα κι αν νομίζετε ότι η κόρη σας είναι πολύ μικρή ή «αθώα» για να παρενοχλήσει κάποιον στο διαδίκτυο, θα πρέπει συνεχώς να την ελέγχετε. Πρέπει να εξοικειωθείτε με τις online δραστηριότητες και το κοινωνικό της δίκτυο για να σιγουρευτείτε ότι δεν βλάπτει κάποιον, εκούσια ή ακούσια.
Όσον αφορά τη θυματοποίηση, το γεγονός ότι τα κορίτσια ασχολούνται νωρίτερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ τα αγόρια της ίδιας ηλικίας περνούν περισσότερο χρόνο παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια, τα κάνει πιο τρωτά.
Επιπλέον, τα κορίτσια δημοσιεύουν τακτικά προσωπικές πληροφορίες στους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά μέσα. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους.
Τέλος, όπως και στον κόσμο εκτός διαδικτύου, η έλλειψη φιλικών σχέσεων και υποστήριξης από άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα αυξάνει την πιθανότητα παρενόχλησης στο διαδίκτυο. Στην περίπτωση της θυματοποίησης, τα κορίτσια δέχονται σκληρότερα σχόλια και κριτικές από τα αγόρια – θύματα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο απομόνωσης και, στη συνέχεια, περαιτέρω εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο από τον ίδιο δράστη ή άλλα άτομα που εκμεταλλεύονται την ευπάθεια της.
Επιπτώσεις του διαδικτυακού εκφοβισμού στα κορίτσια
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η βία στον κυβερνοχώρο μπορεί να είναι πιο επιζήμια από τη φυσική κακοποίηση, επειδή έχει ευρύτερο κοινό, μπορεί να είναι ανώνυμη και δεν επιτηρείται επαρκώς. Επίσης, ο επιτιθέμενος μπορεί να «ακολουθήσει» το θύμα του στον προσωπικό του χώρο, μέσα από τις διάφορες συσκευές. Έτσι, ένα κορίτσι θύμα εκφοβισμού μπορεί να αισθάνεται ότι δεν έχει ένα ασφαλές καταφύγιο και δεν μπορεί να ξεφύγει από την ψυχολογική καταπίεση.
Πέρα από τη σύγκριση με τη φυσική κακοποίηση, ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να δημιουργήσει στα θύματα μόνιμα τραύματα και αν αντιληφθείτε ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να το πάρετε πολύ σοβαρά. Τα θύματα διαδικτυακου εκφοβισμού συχνά εκδηλώνουν κατάθλιψη και υποφέρουν από μειωμένη αυτοεκτίμηση, φόβο, άγχος και αντικοινωνική συμπεριφορά.
Τα κορίτσια είναι πιθανότερος στόχος, αλλά έχουν επίσης διπλάσιες πιθανότητες από τα αγόρια να νιώσουν αγχωμένες, απελπισμένες και ανήμπορες να αντιδράσουν. Συχνά τα θύματα αισθάνονται στιγματισμένα και ταπεινωμένα και η εσωτερίκευση του τραύματος μπορεί να οδηγήσει σε θέματα ψυχικής υγείας, αυτοτραυματισμών και αυτοκτονίας.
Τι μπορεί να γίνει;
Ενώ τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό μοιάζουν τρομακτικά και τα προβλήματα που σχετίζονται με αυτό το ζήτημα είναι σοβαρά και μακροχρόνια, υπάρχουν κάποια θετικά στοιχεία. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος θα παρουσιάσουμε κάποιες διαδικτυακές και offline προτάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος για γονείς και κηδεμόνες. Αυτές οι προτάσεις βοηθούν επίσης τα κορίτσια που έχουν πέσει θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού και ενδεχομένως να προλάβουν κάποιες καταστάσεις πριν δημιουργηθούν.
Το Growing Girl ευχαριστεί τον Δρα Raúl Navarro για τις απόψεις του σχετικά με τα κορίτσια στην εφηβεία και τον διαδικτυακό εκφοβισμό.
Ο Δρ. Raúl Navarro είναι αναπληρωτής καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Castilla-la Mancha (Ισπανία). Το ερευνητικό του υπόβαθρο σχετίζεται με τον εκφοβισμό και τον διαδικτυακό εκφοβισμό, εστιάζοντας συγκεκριμένα στη σχέση εκφοβισμού και φύλου. Το πιο πρόσφατο ερευνητικό έργο του Δρα Navarro είναι «Προστασία των θυμάτων διαδικτυακού εκφοβισμού: Η σημασία της οικογένειας και του φύλου». Εκτός από την επαγγελματική του καριέρα, ο Δρ. Navarro απολαμβάνει να διαβάζει μυθιστορήματα μυστηρίου, να παρακολουθεί τηλεοπτικές σειρές επιστημονικής φαντασίας, να αθλείται και να παίζει με τον σκύλο του Molly.
